Czy kojarzysz to uczucie znudzenia, frustracji czy irytacji, kiedy rozmawiasz o niczym? Czy pamiętasz rozmowy, z których nie wynikało nic? Albo chwile ciszy podczas gorączkowego szukania punktu zaczepienia w konwersacji? A może zastanawiasz się, jak sprawić, żeby czuć się swobodniej i bliżej podczas rozmów? Dziś krótki przewodnik po… pytaniach.
Są jak trampolina – mogą w prosty sposób przybliżyć nas do celu albo pogłębić nasze relacje. Dotykają różnych sfer naszego życia. Są uniwersalne. A jednak czasem sprowadzamy je do kilku podstawowych. Pytania – bo o nich mowa – są jednym ze skuteczniejszych narzędzi w rozmowie.
Różne poziomy pytań
Pytanie pytaniu nierówne. To jest dość oczywiste stwierdzenie. Jak to się dzieje, że po jednych pytaniach ziewamy z nudów i traktujemy je jako wyświechtane, a przy innych czujemy przypływ energii, ciekawości, czasem zaskoczenia. Interesującą odpowiedź na to pytanie dostarcza Vanessa van Edwards.
Podczas konferencji Global Leadership Summit w 2022 van Edwards przedstawiła klasyfikację potencjału angażowania poszczególnych pytań. Żeby zrozumieć tę klasyfikację, warto wyobrazić sobie następującą sytuację. Jesteśmy na ważnej dla nas konferencji. Kończy się jeden panel. Zaczyna się przerwa. Akurat tak się złożyło, że prowadzący – ku „radości” introwertyków – nazwali tę przerwę zapoznawczą i zachęcili do zawarcia nowych znajomości. Stajemy z pyszną kawą wokół stolika, gdzie już jest jedna osoba. Czas zacząć rozmowę i… jak będzie brzmiało nasze pierwsze pytanie? Edwards wyróżniła:
- Poziom 1 – Ogólniki. To są wszystkie bezpieczne, standardowe pytania typu Czym się zajmujesz? Skąd jesteś? Jak się masz? Te pytania – jak zaznacza badaczka – sprawiają, że nasz mózg działa na autopilocie. Mózg korzysta wtedy z utartych odpowiedzi, więc się… nudzi.
- Poziom 2 – Sprawy osobiste. To są pytania o cele, wartości, nasze motywacje albo cechy osobowości. To pytania typu: Co w wykładzie było dla ciebie najfajniejsze? Co jest twoją pasją, co sprawia, że lubisz to, co robisz?
- Poziom 3 – Twoja autonarracja. To poziom pytań, odkrywających, co mówimy, myślimy o samych sobie. Te pytania pomagają nam zrozumieć nasze osobiste pojmowanie siebie w świecie. To pytania typu: Jaka jest twoja historia? Jakim człowiekiem jesteś?
Dobre pytanie to nagroda
Pytania z poziomu 2 i 3 pobudzają wydzielanie dopaminy. Jest to substancja wpływająca na odczuwanie zadowolenia i satysfakcji. Jak wspomina Loretta Graziano Breuning w książce Jak w 45 dni zmienić nawyki mózgu i odzyskać dobry nastrój: „Dopamina pomaga w przetrwaniu, podpowiada bowiem naszemu organizmowi, w jaki sposób powinien zainwestować energię. (…) Ssaczy mózg wypatruje bez ustanku możliwych nagród, a dopamina daje sygnał, że coś się udało znaleźć”(s. 40). Pytania pobudzające wydzielanie dopaminy, jak z kolei zaznacza Edwards, to dar dla relacji.
Pytania coachingowe
Pernille Plantener – coach, trener Komunikacji empatycznej, wskazuje, że angażujące pytania mają kilka komplementarnych cech. Łączą osobę z jej potrzebami i pragnieniami, zachęcają do wglądu, pogłębiają postrzeganie problemu, rozjaśniają przekonania i nawyki, stawiają problem lub sytuację w innym świetle. Oznacza to, że może nie do końca odbiorcę angażować pytanie, na które odpowiedź brzmi tak lub nie. Opis ten odpowiada klasyfikacji pytań z poziomu 2 i 3. Przykłady angażujących pytań, wykorzystywanych w coachingu: Czego pragniesz?, Co cię kręci?, Jaka jest twoja intencja?, Czego nie dostrzegasz?, Co by było dla ciebie możliwe, gdyby to się wydarzyło?
Podejście NVC do pytań
Porozumienie bez przemocy (ang. NVC) podczas rozmów empatycznych korzysta z prostego schematu pytań. W zasadzie można go sprowadzić do: czy czujesz x, bo potrzebujesz? Innymi słowy, NVC skoncentruje się w rozmowie na uczuciach i potrzebach (odpowiednio 2 i 3 kroku w komunikacji, o pierwszym kroku pisałam tutaj: https://annaiwanowska.pl/pogadajmy-o-faktach/). Jak by mogła taka rozmowa wyglądać z pytaniami NVC, pytaniami empatycznymi wyglądać?
Osoba A: – Grrrr, jaka wstrętna baba! Nie dość, że odwołała nasze spotkanie, to jeszcze nie raczyła napisać dlaczego! A specjalnie przesunęłam wizytę u lekarza!
Osoba B: – Czy czujesz złość, bo potrzebujesz jasności?
Osoba A: – Jasności?! Ja potrzebuję, żeby mnie traktować poważne! Skoro przesuwam swojego lekarza, żeby przyszła pani architekt i wykonała swoją pracę, to wypadałoby coś powiedzieć.
Osoba B: – Jesteś wściekła, bo chciałabyś szacunku?
Osoba A: – No właśnie! Chcę szacunku!
Pytania jak lotek
Czasem trafi się od razu, czasem trzeba kilka zadać, ale w odróżnieniu od lotka – każde pytanie przybliża do celu. Jak wynika z powyższego przykładu, może się zdarzyć, że nasze wysiłki dają kulą w płot. Jednak takie chybione pytanie pozwala naszemu odbiorcy wyklarować, co ma na myśli. W odniesieniu do pytań nvc – jaka jest temperatura uczuć odbiorcy, jaka jest potrzeba.
Inne przykłady angażujących pytań
- Czy masz jakieś fajne plany na weekend?
- Jak twój projekt/hobby?
- Jaka postać z książki/filmu jest do ciebie najbardziej podobna?
- W jakim kierunku chciałbyś pójść z tego miejsca?
- Jak to czujesz w ciele?
- Co jeszcze?
- Co rozumiesz przez…?
- Co musi się wydarzyć, żeby zrealizować….?
Bibliografia
L.G. Breuning, Jak w 45 dni zmienić nawyki mózgu i odzyskać dobry nastrój, przeł. J. Wołk-Łaniewski, Łódź 2022